اقتصاد در عصر پهلوی

در دوران پنجاه ساله ای که عصر پهلوی نام گرفت و از پایان ربع نخستین قرن بیستم تا آغاز ربع پایانی آن را شامل می شد، اختصاصا در پر کردن این خلاء کوشش به عمل آمد تقویت حکومت مرکزی محو فئودالیسم ایجاد ارتش منظم تاسیس دادگستری جدید گسترش وسیع آموزش و پرورش کشیدن راه آهن سرتاسری، تاسیس بانکها ایجاد نیروهای منظم هوائی و دریائی نوسازیهای اجتماعی جهش فراگیر فرهنگی همه اجزای مختلفی از این تحول بنیادی بود.

وقتی که رضاشاه روی کارآمد بودجه سالانه مملکت ۱۹ میلیون تومان بود . وقتی محمدرضا شاه از ایران رفت این بودجه به ۲۳۰ میلیارد تومان رسیده بود.

در سال ۱۹۲۱ درآمد سرانه سالانه در ایران ۳۷ دلار بود. در سال ۱۹۷۵ این رقم به ۲۰۰۰ دلار رسید و می بایست در سال کنونی به ٦٦٨٥ دلار رسیده باشد. رشد سالانه صنعتی ایران تنها دریک دهه ۷۰ هشت برابر شد و درآمد ناخالص ملی به ٥٤ میلیارد دلار رسید.

مصرف سرانه متوسط انرژی برای هر ایرانی از رقم تقریبا صفر در آغاز حکومت پهلوی به معدل انرژی ١٢٧٤ لیتر نفت در سال ۱۳۵۶ رسید. عایدات نفتی ایران از یک میلیون لیره در ۱۹۲۵ به ۲۰ میلیارد دلار در ۱۹۷۵ بالغ شد صنعت پتروشیمی ایران بصورت بزرگترین مجتمع پتروشیمی جهان پایه گذاری شد. رقم سرمایه گذاریهای دولتی و خصوصی در امور ساختمانی به ۸۷۰ میلیاردریال رسید هواپیمایی ملی ایران یکی از مجهزترین شرکتهای هوائی جهان شناخته شد.

کشتیرانی کشوری ایران با کلیه بنادر خلیج فارس و اروپا و خاور دور و آمریکا در ارتباط بود ظرفیت مخابراتی ایران در سال ۱۹۷۸ به دومیلیون تلفن با ۲۰۰ مرکز مخابره ماهواره ای رسید و ظرفیت پستی کشور به یک میلیارد نامه بالغ شد. برای نخستین بار در آسیای غربی ایران پخش تلویزیونی دایر کرد. تیراژ روزنامه ها و رقم کتاب های چاپ شده در ایران به مقام اول در منطقه خاورمیانه رسید.

در سال تحصیلی ١٣٥٦ ، جمعا ۱۱ میلیون دانش آموز در سطوح مختلف آموزشی تحصیل میکردند اضافه بر این ۲ دانشگاه و ۱۳۵ آموزشگاه عالی و تخصصی مشغول کار بودند. همزمان با آن فعالیت های بهداشتی و درمانی بیمارستانها درمانگاه ها سازمان های خدمات امدادی در شهرها و روستاها بطور منظم در حال گسترش بود. در دهه ۱۳۵۰ زنان از تساوی کامل حقوق اجتماعی با مردان برخوردار شدند ارتش ایران به صورت نیرومندترین ارتش خاورمیانه درآمد و نیروهای هوائی و دریانی ایران قویترین نیروهای هوائی و دریائی منطقه شناخته شدند. سیاست خارجی ایران در این سالها یکی از موفق ترین سیاستهای خارجی در جهان بود.

همه این عوامل زیربنای اقتصادی و اجتماعی نیرومندی را در ایران پی ریزی کرده بود که می بایست ضامن فردانی مرفه پیشرو و دموکراتيک باشد. این جهش فراگیر با بلوای ۱۳۵۷ درهم شکست و این فاجعه درست در گرماگرم شکوفائی بی سابقه ای به وقوع پیوست که تا به آن روز نظیر نداشت به همین دلیل پیامدهای آن نیز وخیم ترین پیامدهای ممکن بود.

به عکس آنچه بسیاری از انقلابيون موج اول - موج دانشگاهی پیش از آخوند - خواسته بودند همه دستاوردهای مثبت عصر پهلوی به ویرانی کشانیده شد بی آنکه دستاوردهای مثبت تری جای آنها را گرفته باشد ایران به عصر طلائی دموکراسی پا نگذاشت ولی به دوران تاريك قرون وسطائی بازگشت. و آنچه در قاموس روشنفکران استبداد چکمه نام گرفته بود جای خود را به استبداد نعلین داد.

در سال ١٣٤٥ محمدرضا شاه پهلوی سفری پهلوی سفری به کشور یوگوسلاوی نمود که بین رهبران ایران و یوگوسلاوی روابط صمیمانه ای برقرار گردید.

( پاملاها ریمن ) سفیر آمریکا در فرانسه و همسر سابق اورل ها ریمن گفت من و شوهرم ٦ ماه قبل از مرگ تیتو مکالمه ای با او درباره جانشینش داشتیم که گفت «شما هیچ به موقعیت یوگوسلاوی آشنایی ندارید بعد از مرگ من این کشور دچار هرج و مرج و آشوبهای پی در پی گردیده و قطعه قطعه خواهد شد. »

محمدرضا شاه پهلوی هم قبل از خارج شدن از کشور گفت بعد از من کشور ایران دچار وحشت بزرگ خواهد گردید. این گفته ها در حقیقت صدای تاریخ است.

در دوران پادشاهی محمدرضا شاه پهلوی برای پیشرفت ایران، برنامه‌های عمرانی با همکاری و همیاری مدیرانی مانند ابوالحسن ابتهاج، یکی از مدیران بانک جهانی و بنیانگذار سازمان برنامه و بودجه کشور، محمدمهدی سمیعی، رئیس کل بانک مرکزی ایران و محمدصفی اصفیاء طراحی شد. برنامه‌های عمرانی کشور در دوره‌های گوناگون بدین ترتیب بودند:

برنامه عمرانی اول ۱۳۲۷-۱۳۳۳

برنامه عمرانی دوم ۱۳۳۴-۱۳۴۰

برنامه عمرانی سوم ۱۳۴۱-۱۳۴۶

برنامه عمرانی چهارم ۱۳۴۷-۱۳۵۱

برنامه عمرانی پنجم ۱۳۵۲-۱۳۵۶

برنامه عمرانی ششم ۱۳۵۷-۱۳۶۱ (به دلیل ننگ ۵۷، اجرایی نشد)

در سال ۱۳۳۸، بانک مرکزی ایران بنیان نهاده شد. محمدمهدی سمیعی، ریاست بانک مرکزی را بر عهده داشت و زیر نظر وی بودجه‌بندی کشور و بانک‌داری شکل گرفت بودجه برنامه‌های عمرانی و چرخش درست پول در زمان وی به ایران به کار انداخته شد. دیگر شخصیت ایران که بار پیشرفت ایران را همراه با شاه به دوش کشید علی‌نقی عالیخانی وزیر اقتصاد بود. عالیخانی، اصفیا و سمیعی طراحان پیشرفت اقتصاد ایران بودند با نرخ رشد اقتصادی ۱۵٪، در چهارچوب انقلاب سفید و منشور نوزده ماده‌ای آن چهره ایران تغییر یافت. سپاه دانش، سپاه بهداشت، سپاه ترویج و آبادانی، اصلاحات ارضی و سهیم کردن کارگران در سود کارخانه‌ها و دیگر اصول انقلاب سفید، ایران را به دروازه‌هایی رسانید که می‌توانست کشور را از جنبه‌های اقتصادی و رفاه اجتماعی با کشورهای صنعتی اروپایی برابری دهد.

‏